گذرنامـه یا پاسپورت نوعی شناسنامـه بین‌المللی است که تمام مردم جهان جهت خروج از کشورشان باید آن را همراه داشته باشند.
گذرنامـه یا پاسپورت نوعی شناسنامـه بین‌المللی است که از طریق آن، دولت‌ها از دولت‌های دیگر درخواست می‌کنند مجوز ورود به خاک یا گذر از خاکشان را به فرد بدهند. گذرنامـه از چندین سال پیش وجود دارد اولین گذرنامـه به ۴۵۰ سال پیش از میلاد مسیح مربوط می‌شود.
در ایران هم افرادی که قصد خروج از کشور را دارند، بایستی گذرنامـه داشته باشند. بر اساس قانون، گذرنامـه سندی است که از طرف ماموران صلاحیت‌دار دولت، جهت مسافرت اتباع ایرانی به خارج و اقامت در خارج داده می‌شود.
در ماده دوم از فصل اول کلیات قانون گذرنامـه آمده است که تمام اتباع ایرانی جهت خروج یا اقامت در خارج از کشور باید گذرنامـه دریافت کنند صدور گذرنامـه منوط به ارائه اسنادی است که هویت و تابعیت ایرانی تقاضاکننده را ثابت نماید . اما بایستی بدین نکته هم تذکر داشت که بر اساس قانون، خروج افراد ایرانی از کشور بدون گذرنامـه غیرقانونی به حساب می‌آید. بازرسی از گذرنامـه افراد در مرز‌ها به عهده شهربانی و در بخش‌هایی که شهربانی وجود ندارد، به عهده ژاندارمری است.
لازم به ذکر است که سه نوع گذرنامـه در ایران وجود دارد. گذرنامـه سیاسی، گذرنامـه خدمت گذرنامـه عادی از این عبارت هستند که افراد عادی جامعه اکثرا بایستی گذرنامـه عادی تولید و ساخت کنند. در ایران صدور گذرنامـه عادی توسط شهربانی کل کشور انجام می‌شود در کشور‌های خارجی این وظیفه به عهده مامورین کنسولی کشور است.
افرادی که نمی‌توانند گذرنامـه بگیرند
افرادی که قصد خروج از کشور دریافت گذرنامـه را دارند بایستی توجه کنند که تمام افراد جامعه نمی‌توانند گذرنامـه دریافت کنند. افرادی که بر طبـق اعلام کتبی مقامات قضایی حق خروج از کشور را ندارند، نمی‌توانند گذرنامـه دریافت کنند. افرادی که در خارج از ایران سوءقبلی ه باشند، حق دریافت گذرنامـه را ندارد. اما چنانچه به تشخیص مقامات قضایی مسافرت فردی به خارج از کشور مخالف مصالح جمهوری اسلااست ، در این صورت وی نمی‌تواند گذرنامـه دریافت نماید . اما افرادی هم که به طور قطعی دارای بدهی مالیاتی و اجرای دادگستری ثبت اسناد باشند، شاید بنابر ضوابط و مقررات نتوانند گذرنامـه بگیرند.
اشخاصی که می‌توانند گذرنامـه بگیرند
افرادی که سنی کمتر از ۱۸ سال دارند یا اینکه تحت ولایت یا قیومت هستند ، با اجازه ولی می‌توانند گذرنامـه دریافت کنند. مشمولین وظیفه (سربازی) نیز فقط با دریافت مجوز کتبی از اداره وظیفه عمومی می‌توانند پاسپورت بگیرند. بانوان شوهردار برای دریافت گذرنامـه باید موافقت کتبی شوهر یا در موارد اضطراری، مجوز دادستان شهرستانی که در آن درخواست گذرنامـه داده‌اند، ارائه دهند.
اما باید بدین نکته هم تذکر داشت افرادی که توانسته‌اند با صدور اجازه توسط سازمان یا فردی گذرنامـه بگیرند، چنانچه فرد یا سازمان از مجوز اش عدول (خودداری) نماید ، در این صورت شخص نمی‌تواند از کشور خارج شود و تا زمان از بین رفتن مانع، گذرنامـه وی ضبط می‌شود.
همراهان
گذرنامـه ها اکثرا ٌ برای هر فردی به صورت مجزا صادر می‌شوند ولی افرادی که کمتر از ۱۸ سال سن دارند، به عنوان همراه در گذرنامـه یکی از اقوام (اقوامی که در قانون مجوز این کار را داشته باشند) ثبت می‌شوند. اعضای خانواده‌ای که بخواهند گذرنامـه شان را با یکدیگر بگیرند، می‌توانند چنین کاری را انجام دهند در این صورت نام زن اولاد کمتر از ۱۸ سال به عنوان همراه ثبت می‌شود.
توجه : اعضای خانواده‌هایی که برای همگی تنها گذرنامـه دریافت کرده اند، نمی‌توانند مستقلا از گذرنامـه مصرف کنند در صورت نیاز می بایست گذرنامـه ای مجزا جهت هر فرد صادر شود.
نام نوزادانی هم که از زنان ایران مقیم خارج در زمان توقف مادر در ایران متولد شوند، در گذرنامـه مادر ثبت می‌شود اما در این مورد نیازی به اجازه پدر وجود ندارد. همچنین زمانی که خارج از ایران، شوهر ایرانی در محل تولد نوزاد حاضر نباشد، باز نام نوزاد به عنوان همراه در گذرنامـه مادر ثبت می‌شود.
اعتبار گذرنامـه
گذرنامـه هم شبیه بسياري از مدارک شناسایی دارای مدت اعتبار است. در ایران بر طبـق قانون، گذرنامـه های نو از تاریخ صدور ۵ سال اعتبار دارند که تنها برای پنج سال دیگر می‌توان آن‌ها را تمدید کرد. افرادی که گذرنامـه دارند، می‌توانند از آن جهت سفر به کلیه کشور‌ها استفاده کنند. ولی احتمالا در موارد ی دولت مسافرت به کشوری ویِژگزینشه را ممنوع یا محدود نماید که در این صورت بایستی بر اساس قانون عمل شود شاید امکان مسافرت به آن کشور وجود نداشته باشد.
باید توجه داشت که جهت خلاف‌های مربوط به گذرنامـه نیز مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است که هم اکنون در این مطلب به آن‌ها نمی‌پردازیم.
شیوه دریافت گذرنامـه
افرادی که قصد دریافت گذرنامـه را دارند می بایست شبیه بقیه امور، مراحل اداری را پشت سر بگذارند. اما دریافت گذرنامـه چندان کار دشواری نیست می‌توانید با مراجعه به دفاتر پلیس+۱۰ یا همان خدمات الکترونیک انتظامی این کار را انجام دهید.
در ابتدا بایستی با پرداخت مبلغ هزار تومان (۱۰۰۰۰ ریال) فرم و شناسه گذرنامـه را از پلیس+۱۰ دریافت بکنید . بعد از انجام این کار باید دو فیش بانکی را به مبلغ‌های ۳۷،۵۰۰ ریال و ۷۵۰،۰۰۰ ریال به حساب شهرداری و قوت انتظامی واریز بکنید . اما امکان واریز این پول از طریق کارت‌خوان‌های موجود در دفاتر خدمات الکترونیک نظامی وجود دارد. ولی نمی‌توانید این مبلغ را از عابربانک یا اینترنت پرداخت بکنید .
شماره حساب شهرداری تهران نزد بانک ملی: ۳۱۱۱۰۰۰۰۴۸۰۰۶ (دربقیه استان‌ها بایستی مبلغ ۳۷۵۰۰ ریال به حساب شهرداری آن استان واریر شود).
شماره حساب قوت انتظامی نزد بانک ملی: ۲۱۷۱۱۵۱۳۰۱۰۰۷
اما هزینه درخواست صدور گذرنامـه در دفاتر الکترونیک انتظامی مبلغ ۲۹۳،۰۰۰ ریال است که در شعب پلیس+۱۰ پرداخت می‌شود و اما هزینه پستی نیز روی آن حساب شده است.
کلیه متقاضیان جهت دریافت گذرنامـه می بایست مدارک زیر را به همراه داشته باشند و اما بایستی توجه داشت که فرد متقاضی گذرنامـه (در تمام رده‌های سنی) در دفتر پلیس+ ۱۰ ضروری است:
اصل و کپی شناسنامـه کارت ملی با تائیدیه ثبت احوال برای کلیه متقاضیان
ارائه اصل آخرین گذرنامـه (در صورت معتبر بودن)
یک قطعه عکـس ۴*۶ رنگی و با زمینه سفید با در نظر داشتن شرایط زیر:
۱) ۶ ماه از زمانی که عکس ثبت شده، نقدیم باشد
۲) آقایان می بایست بدون کلاه عینک عکـس بگیرند در عکس نمی بایست ارایش مو محاسن داشته باشند یا از زیورآلات استفاده کنند. همچنین رنگ لباس با زمینه نبایستی یکسان باشد (نبایستی سفید رنگ باشد).
۳) زنان می بایست با حجاب کامل بدون آرایـش عکـس بگیرند و بایستی گردی صورتشان معلوم باشد
۴) یک دختر انی که بیش از ۶ سال سن دارند، می بایست عکسشان با حجاب کامل باشد
اجازه محضری برای افراد زیر ۱۸ سال از طرف پدر یا قیم قانونی
افرادی که سن بالای ۱۵ سال دارند باید شناسنامـه عکس‌دار ارائه دهند
افرادی که سن کمتر از ۱۵ سال دارند می بایست گواهی اشتغال به تحصیل، دفترچه بیمه یا گذرنامـه عکس‌دار ارائه دهند
افراد زیر ۶ سال بایستی به همراه ۱ قطعه عکس جالب در دفتر پلیس+۱۰ حاضر شوند
بازنشستگان نظامی که ۵ سال از زمان بازنشسته شدن‌شان نقدیم ، می بایست از حفاظت یگان مربوطه نامـه ای را ارائه دهند
نظابین شاغلی که قصد دریافت گذرنامـه دارند بایستی نامـه حفاظت یگانشان را ابتدا در دبیرخانه اداره گذرنامـه ثبت کنند و پس به دفاتر خدمات الکترونیک نظامی ارائه دهند
مدارک لازم برای آقایان
ارائه اصل کپی کارت هوشمند انتها خدمت یا معافیت یا موافقت‌نامـه سازمان وظیفه عمومی برای مشمولین
توجه : همان‌طور که گفته شد آقایان بایستی کارت انتها خدمات یا معافیت‌شان به صورت هوشمند باشد افرادی هم که درخواست کارت هوشمند کرده باشند بعد از گذشت ۲۴ ساعت از زمان ثبت درخواست ، می‌توانند با در دست داشتن برگ ثبت درخواست ، به مراحل مربوط به گذرنامـه كار کنند.
نیازی به ارائه کارت انتها خدمت برای آقایانی که سنشان بیشتر از ۵۰ سال است، وجود ندارد.
مردان دانشجو دانش‌آموز می بایست نامـه ای را از محل تحصیل‌شان دریافت و به سازمان وظیفه عمومی تحویل دهند.
مدارک ضروری برای بانوان
همسر بانوی متاهل باید مجوز محضری بدهد. اما در خصوص زنانی که مقیم خارج هستند ، نیازی به اجازه محضری همسر وجود ندارد. زنانی که همسرشان فوت شده باید اصل گواهی فوت یا اصل شناسنامـه باطل شده را ارائه کنند و برای بانوان مطلقه هم ارائه اصل طلاق‌نامـه اجباری است.
مد نظر داشته باشید افرادی که در خارج از کشور متولد شده‌اند، بایستی مدرک نحوه ورودشان را برای دریافت گذرنامـه ارائه کنند. افرادی نیز که می‌خواهند گذرنامـه شان را که بیش از سال اعتبار دارد، ابطال کنند، دریافت نامـه از اداره گذرنامـه جهت شان الزامی است.
باید تذکر داشت که به طور معمول، زمان گرفتن یا تمدید گذرنامـه حدود ۱ الی ۲ هفته است. اما چنانچه نیاز سریع‌تری به گذرنامـه دارید، می‌توانید از طریق دفاتر پلیس+۱۰ ثبت درخواست را انجام دهید و با در دست داشتن مدارک، به اداره کل گذرنامـه استان مراجعه بکنید .
تمدید گذرنامـه
گذرنامـه های عادی در ایران ۵ سال اعتبار دارند که می‌توان آن‌ها را جهت بار دیگر به مدت ۵ سال تمدید کرد. می بایست توجه داشت که برای تمدید گذرنامـه باید مدارک فوق را همراه داشته باشید.
گذرنامـه های مفقود و مخدوش شده
افرادی که گذرنامـه شان را گم کرده باشند می بایست جهت پیگیری مراتب قانونی به دفاتر پلیس+۱۰ مراجعه کنند. شهروندان تهرانی برای اعلام فقدان گذرنامـه بایستی به اداره گذرنامـه واحد غرب تهران واقع در یافت‌آباد مراجعه کنند.
تذکر : گذرنامـه ای که فاقد اعتبار باشد، در صورت گم شدن نیازی به اعلام فقدان ندارد.
مشمولین خدمت وظیفه عمومی
مشمولین وظیفه عمومی نسبت به افرادی که انتها خدمت یا کارت معافیت دارند باید مراحل را جهت دریافت گذرنامـه (آن هم با شرایط خاص) سپری کنند. افرادی ذکوری که سن آن‌ها ۱۸ سال تمام باشد، مشمول خدمت وظیفه به حساب می‌آیند اما عده‌ای به دلایل مختلف کارت معافیت دریافت می‌کنند ولیبقیه ین مشمول به حساب آمده و برای خروج از کشور می بایست موارد ی را پشت سر بگذارند.
مشمولین می‌توانند از طریق مسافرت های علمی، زیارتی، سیاحتی، ورزشی، مطالعاتی، کاری–ماموریتی و دوره‌های مشترک از کشور خارج شوند اما این کار نیز نیازمند اقداماتی است. مشمولین جهت خروج از کشور بر اساس سفر ی که قصد انجام آن را دارند، باید مبلغی را به عنوان وثیقه به بانک بسپارند. این میزان جهت سفر های علمی ۸ میلیون تومان پول نقد یا ضمانت نامـه بانکی است. مشمولین در مسافرت های سیاحتی می بایست ۱۵ میلیون تومان پول (یا ضمانت) به عنوان وثیقه قرار دهند و در مسافرت های زیارتی به عراق و عربستان هم این میزان ۳ میلیون ریال وجه نقد است. ولی مشمولینی که قصد خروج از کشور به دلیل مسافرت دوره‌های مشترک را دارند، می بایست ۱۵ میلیون تومان وجه تحلیل را به عنوان وثیقه نزد بانک قرار دهند.
اما بایستی بدین نکته توجه داشت که مشمولین برای خروج از کشور نبایستی غیبت داشته باشند. دانشجویان مشمولی که مایل به دریافت گذرنامـه برای سفر مطالعاتی هستند ، در مقطع کارشناسی ابیشتر شدن می‌توانند ۶ ماه و در مقطع دکتری ۱۲ ماه خارج از کشور باشند.
مشمولین بعد از ورود به کشور جهت دریافت مبلغ وثیقه می بایست خودشان در محل وظیفه عمومی حضـور داشته باشند.
